Zondag 8 januari ging ik naar zaal Papa Cervi in Winterslag. Daar kwam de heks ‘La Befana’ op bezoek. Het is een gebruik dat zijn roots heeft in de Italiaanse gemeenschap. De traditie wordt in stand gehouden door AFI Winterslag (Associazione Famiglie Italiane Di Winterslag). Ik sprak met bestuurslid Luciano Tagliaboschi.
Sam: Van waar komt de traditie van La Befana?
Luciano: Het verhaal van La Befana is heel oud. Deze figuur is al ontstaan in het Oude Romeinse Rijk. Rond de jaarwende zag men ‘vrouwen’ vliegen over de velden. Men geloofde dat deze ‘vrouwen’ de velden wilden bevruchten. Daar is eeuwen later de figuur van de Befana als oude vrouw of heks uit voortgekomen. Let wel, ze droeg geen klassieke heksenhoed. Ze had een grote doek rond haar hoofd gebonden. In de 17e of 18e eeuw werd de traditie aangevuld met het uitdelen van geschenken aan kinderen. De avond voor de komst van de Befana plaatsen de kinderen een bord met eten en fruit op tafel. Een beetje vergelijkbaar met de Sinterklaastraditie. ’s Morgens ligt er in het lege bord een laagje as met de handdruk van de Befana.
Deze heidense traditie versmolt zich met de christelijke traditie van Driekoningen. De legende gaat als volgt. De drie koningen of ‘drie wijzen’ waren op weg naar Betlehem, een paar dagen voor de geboorte van Jezus Christus. Onderweg kwamen ze een oude vrouw tegen. Ze vroegen haar of zij de weg wist, maar helaas kon de heks hen niet verder helpen. Toch vroegen de koningen of de vrouw hen wilde vergezellen op hun reis. Ze had hier niet zo veel zin in, maar bedacht zich toen de koningen alweer enige tijd op weg waren. Maar hoe ze ook zocht, ze kon de drie wijzen en Christus niet vinden en het verhaal wil dat ze nog altijd naar hen op zoek is.
Een andere legende vertelt dat la Befana een gewone vrouw was, die net als de meeste moeders erg veel van haar kind hield. Toen haar zoontje overleed, werd ze dan ook gek van verdriet. Toen ze het nieuws vernam over de geboorte van Jezus, besloot ze naar hem toe te gaan. Ze was ervan overtuigd dat het haar eigen zoon was. Ze nam cadeautjes voor hem mee. Uit dankbaarheid gaf Jezus haar ook een geschenk: La Befana wordt de moeder van alle kinderen in Italië. Sinds die tijd brengt ze elk jaar in de nacht van 5 op 6 januari cadeautjes rond.
Ook wordt aangenomen dat het woord ‘Befana’ een verbastering is van het Griekse woord ‘Epiphania’. Dit betekent ‘Verschijning’ of ‘Manifestatie’. Niet toevallig wordt het feest van Driekoningen ook wel ‘Epifanie’ of ‘Openbaring van de Heer’ genoemd. Ze wordt elk jaar op 6 januari (of op de eerste zondag na 1 januari) gevierd. Zo merk je dat het verhaal van de Befana een samensmelting is van verschillende elementen.
Sam: Wat doen jullie vandaag?
Luciano: Met onze vereniging AFI Winterslag organiseren we vandaag een ontbijt voor volwassenen en kinderen. Iedereen is welkom. We spelen spelletjes met de kinderen en er wordt voorgelezen. Dan komt La Befana cadeautjes uitdelen aan de kinderen. Elk jaar organiseren wij dit evenement. Ikzelf zit in het bestuur. Voor de kinderen is het heel leuk. Ook voor de volwassenen is het een gezellig moment.
Sam: Wie neemt hieraan deel?
Luciano: De meerderheid van de aanwezigen hebben Italiaanse roots. Er zijn enkele mensen uit de Poolse gemeenschap aanwezig. Maar de meerderheid komt uit de Italiaanse gemeenschap. Waarschijnlijk vind je deze traditie overal ter wereld waar mensen met Italiaanse roots wonen. De AFI is een vereniging die opgericht is de jaren ‘50 in Waterschei. In de loop der jaren kwamen er afdelingen bij in Winterslag en Houthalen. Zoals elk feest, traditie of evenement, zijn wij niet immuun gebleven voor de impact van de coronacrisis. Tijdens vorige edities waren er telkens een honderdtal aanwezigen, kinderen inbegrepen. Vandaag zijn we met ongeveer met 60 deelnemers. De deelnameprijs is schappelijk: 10 euro per volwassene en 5 euro per kind. Veel verenigingen bouwen langzaam terug op na een lange periode van stilstand. Maar we blijven ons inzetten met tal van activiteiten, waaronder het bezoek van La Befana!
Interview door Sam Stefani, vormingswerker Avansa Limburg
