Eén keer per jaar stond tot enkele tientallen jaren geleden het bescheiden Zepperen in het middelpunt van de belangstelling. Toch minstens die van bedevaarders die ‘van heinde en verre’ kwamen: uit Sint-Truiden, Tienen en het Leuvense, uit de Kempen, uit Luik en Wallonië. Dat was vooral op Pinkstermaandag, wanneer de Drie Gezusters werden herdacht. Ze werden gevierd met een mis en een persoonlijke bedevaart naar de drie plaatsen waar de Gezusters hun onderkomen hadden: Genoveva in de kerk van Zepperen, Eutropia aan het zijaltaar in de kerk van Brustem en Bertilia in de Eucheriuskapel van Rijkel. Vandaag is die rijke traditie ‘versmald’ naar de Genovevaprocessie in Zepperen, waarin de Drie Gezusters figureren, zonder evenwel de hoofdrol te hebben.
De verering van de Drie Gezusters, die helemaal geen ‘zusters’ zijn – ze leefden op verschillende tijdstippen en plaatsen in de Merovingische tijd – gaat waarschijnlijk terug tot de voorchristelijke verering van ‘matrones’, die vereerd werden in de nabijheid van een waterput. Aan het water werd het vermogen om ziektes te genezen toegeschreven. Niet toevallig wortelde zich op die plaatsen een nieuwe, christelijke verering van vrouwelijke heiligen. Met die verering ging reeds vroeg, en wellicht vooral eind 19e en een groot deel van de 20e eeuw, een sterke volksdevotie gepaard: de gezusters werden aanbeden voor de genezing en het welzijn van kinderen en dieren. Dat gebeurde o.m. middels de ‘lapjesproef’: een lapje werd eerst op het hart van het zieke kind gelegd en daarna in een van de drie putten geworpen. Zonk het lapje naar de bodem van de waterput, dan moest je niet bij deze zuster om genezing bidden. De juiste heilige vond je daar waar het lapje bleef drijven.
Vandaag wordt de lapjesproef niet meer gedaan en ook het water putten voor genezing gebeurt nog amper. Te voet op bedevaart gaan langs de drie heiligen in Zepperen, Rijkel en Brustem vindt niet meer plaats, evenmin als de verering van de drie relieken tezamen. Waar de Drie Gezusters gezamenlijk ‘in the picture’ komen is op de jaarlijkse ontmoeting op Pinkstermaandag, afwisselend in één van de zusterdorpen. Dat is zo tot op vandaag. Zes dagen later, op Drievuldigheidszondag, gaat de Genovevaprocessie uit in Zepperen. De processie is tegelijk een Sacramentsprocessie.
Het is een bijzonder mooie en kleurrijke processie die ik vandaag, op Triniteitszondag, onder een stralende zon bijwoon. Onder het luiden van de kerkklokken zet een feestelijke stoet zich in beweging: harmonie, communicanten, engeltjes, jeugdbewegingen, vaandeldragers, de Drie Gezusters, historische taferelen uit het leven van Genoveva, Trudo en Remaclus, Mysteries, Trudogezellen, het beeld van Genoveva, het Sacrament onder het baldakijn… De groep is groot, bijna 300 mensen, en legt 4,2 km af, waarbij vier mooi versierde rustaltaren worden gezegend. Langs de straten staan de Zepperenaren in hun voortuin en op de stoep. Er worden bloemblaadjes gestrooid en hier en daar staan huisaltaartjes buiten of achter het raam. De sfeer is ingetogen, rustig, gemoedelijk, blij. Er wordt geknikt, begroet, een woordje gewisseld.
Ik vraag aan juf Brigitte, die Genoveva verbeeldt, hoe ze dit gebeuren beleeft. ‘Ik ga al 55 jaar mee in de processie, waarvan de laatste twaalf als Genoveva. Ik zou het niet willen missen. Het is een traditie die we in ere moeten houden. Daarom zijn ook de kinderen van mijn klas hier’, zegt ze. Ik spreek voorbijgangers aan met de vraag waarom ze hier zijn, hoe ze de processie beleven. ‘Omdat onze kleindochter meedoet. Omdat we dit zo’n mooie traditie vinden. Het is schoon, het is met zoveel zorg gedaan. Het hoort bij ons dorp’. Eén dame is naar een ander dorp verhuisd, vertelt ze, maar ze komt op deze feestdag nog regelmatig terug naar Zepperen: na de processie eet de hele familie samen en daarna naar de kermis, dat doen ze al zolang ze het zich kan herinneren.
Met Karolien Driesen, een van de drijvende krachten achter de Genovevaprocessie, spreek ik over de processie anno 2023. Bussen met bedevaarders zie je hier niet meer – maar de processie is de 21e eeuw ingeloodst. ‘De Genovevaprocessie was enkele jaren geleden op sterven na dood, omwille van de grotere verantwoordelijkheden (verkeersveiligheid), opeenvolgende afgelastingen door de regen en een erg kleine groep ouder wordende trekkers. Het is net een groep jongeren die toen de fakkel heeft overgenomen en met enthousiasme de meeste problemen heeft aangepakt: een grote groep stewards zorgt samen met de lokale politie voor verkeersveiligheid, we hebben de groepsbordjes vernieuwd, eigen T-shirts laten maken, een facebookpagina gemaakt, er zijn inschrijvingen met QR-codes…. Dat heeft terug schwung in de traditie gebracht, een jongere dynamiek, die veel jongere gezinnen opnieuw aanspreekt. Enkel de COVID-periode zorgde voor twee afgelaste edities, toen werd de processie vervangen door een Genoveva-zoektocht doorheen het dorp. Maar nu zijn er – mede door het prachtige weer – al twee mooie jaren geweest. Uiteraard zijn er in het jonge processieteam interne debatten over de praktische organisatie, de ideale timing van vertrekken-stoppen, het religieuze aspect… Het loopt nog niet perfect maar het werkt wel. Dit jaar waren er 280 figuranten’, vertelt Karolien. Haar verhaal maakt duidelijk dat de inwoners van Zepperen van hun processie houden. De buren van de verschillende wijken hechten er nog steeds aan hun rustaltaren op te stellen. Oud-Zepperenaren blijven verbonden en staan nog sterk achter de processie.
Op de vraag of er ook nieuw bloed is, antwoordt Willem van de Remacluskring: ‘Enkele verenigingen in de parochie, denk aan Landelijke Gilde, trekken nieuwe inwoners aan en slagen erin deze te integreren. De processie is een gemeenschapsgebeuren, ze verbindt verschillende generaties en ze geeft de inwoners een gevoel van identiteit. En na de processie is er altijd die fierheid’, aldus Willem. ‘Het devotionele karakter en de spiritualiteit zijn misschien anders maar zijn toch nog gebleven en dat is een sterkte. De financiële steun van ‘Zepperen danst weer’ zorgt er dan weer voor dat de processie geen geldgebrek heeft. Er kan wel degelijk een toekomst zijn voor onze processie. Het is uiteraard geen spektakelgebeuren met paarden of een schapenkudde zoals je vandaag op zovele plaatsen aantreft, en je kan je ook niet meten met de grote processies in Hasselt en Tongeren, toch blijft het een mooie en fotogenieke processie.’
Maar evident is het niet. Er zijn zeker bedreigingen voor het voortbestaan van de processie. De band van de lagere school met de parochie neemt af en daarmee de – belangrijke – rol van de lagere school in de organisatie en het meegaan in de processie (de band met de plaatselijke middelbare school is sowieso gering). Het wordt moeilijker om directie en leerkrachten, vaak niet meer van de eigen gemeente, te motiveren om actief met de leerlingen deel te nemen aan de processie. Bij de oudere kinderen en pubers zelf heerst al eens schaamte – je wil toch niet gezien worden in die kleren… de jongsten vinden het een fantastische ervaring!
Wat de Drie Gezustersviering op Pinkstermaandag betreft: de parochie en kerk van Brustem doen officieel niet meer mee, alleen in Rijkel vindt nog een mis plaats. De steun aan kerkelijke kant wordt moeilijker. Daarbij speelt ook het priestertekort mee. De ontkerkelijking is een maatschappelijk fenomeen, het kan niet anders dan dat ze een invloed heeft op een plaatselijke religieuze traditie als deze. Toch is de deken van Sint-Truiden samen met een talrijk groepje misdienaars uit het centrum van Sint-Truiden elk jaar op post. Ook de burgemeester en de lokale schepenen stappen mee op.
En biedt de jongere generatie een toekomst voor het gebeuren? ‘Het is niet zo dat de jongere generatie afkerig is. Jongeren willen de processie nog wel, maar op hún manier. Ook in de geloofsgemeenschap Zepperen is er beweging. Een gezinsgroep, een Bijbelgroepje en het Genovevakoor zijn momenteel erg actief. In de processie is de ziel nog steeds het Sacrament dat onder baldakijn wordt rondgedragen, de voorbidder en het koor met Marialiederen. Er is met andere woorden veel inzet om tegen de algemene ontkerkelijking in te gaan en voor de leefgemeenschap Zepperen van een 3.500-tal inwoners een identiteit met enkele waardevolle tradities te ‘borgen’.
Ook al lijkt de Genovevaprocessie een wonderlijk, uitzonderlijk anachronisme in deze tijden, het brengt het hele dorp samen, en dat is in deze verzuurde samenleving een prestatie op zich.