Het is 17 januari. In tal van dorpen en gemeenten in Limburg stromen buurtbewoners samen om Sint Antonius te vieren. Een springlevende traditie die teruggaat tot in de vroege middeleeuwen. Het hoogtepunt is de verkoop van de offergaven, zoals varkenskoppen, pensen, kipkap en kleine levende dieren. We gingen een kijkje nemen in Pelt en Hechtel-Eksel, waar de traditie door de eeuwen heen uitgroeide tot een volksfeest.
Een brokje geschiedenis
Sint Antonius heeft ook wel de bijnaam ‘Toontje met het varken’. Hij leefde in de vierde eeuw en is de patroonheilige van onder meer slagers, varkenshoeders en landbouwers. De verering van Sint Antonius kwam op gang vanaf de 11e eeuw. Mensen brachten offergaven aan de heilige om hun vee te beschermen tegen de pest en ander onheil. Rond Sint Antonius ontstond een broederorde: de Antonieten. Zij verzorgden zieke en arme mensen. De varkens van de broeders mochten overal vrij rondlopen, vaak met een belletje rond de hals. Op de sterf- en herdenkingsdag van Sint Antonius, 17 januari, werden ze geslacht en het vlees werd verdeeld onder de arme boerenbevolking.[/gdlr_widget_box]
Sint-Antoniusviering in het Herent (Pelt)
Het Sint-Theunisfeest is sinds vele jaren zowat de nationale feestdag van het Herent. Vroeger offerden de boeren uit de streek kleinvee, worsten, hespen, varkenspoten en -koppen, en dit alles werd per opbod verkocht. De offergaven werden na de mis buiten aan de kapel – en later aan de kerk – geveild. Het geld schonken ze aan Sint Antonius – of Sint Theunis zoals hij hier herdacht en geëerd wordt – om bescherming te vragen voor hun vee.
Weekdag of niet, Sint Theunis wordt hier nog altijd gevierd op zijn naamdag zelf. Veel inwoners nemen die dag vrijaf. Er is een meerdaags feestprogramma met onder meer een kaartavond en een Sint-Theuniswandeling. Bruegelmaaltijden en traditionele gerechten zoals bloedworst met appelmoes en boekweitkoek met spek, zorgen ervoor dat niemand met een knorrende maag blijft zitten.
Met de paplepel mee
Het hoogtepunt is de veiling van de offergaven, vertelt mede-organisator Theo Van Mierlo. In een volgelopen parochiezaal zakken honderden inwoners af voor de veiling. Ook heel wat kinderen en jongeren zijn van de partij. Zij krijgen, net zoals hun ouders, de traditie met de paplepel mee. De offergaven worden binnengebracht door buurtbewoners en lokale handelaars. De bereide vleeswaren komen van de lokale slager.
Na een warm welkom, gebed en zegening door de pastoor, opent roeper Davy Luyckx om 11 uur de veiling. Die begint traditioneel met de varkenskop, fel gegeerd als altijd. Het wordt muisstil in de zaal. De bedragen schieten omhoog en de sfeer zit er meteen goed in. Later worden ook andere kleine levende dieren verkocht, zoals kippen, hanen, eenden en konijnen met aaibaarheidsfactor 10. Mensen bieden tegen elkaar op voor een half varken, ambachtelijk bereide kipkap, balkenbrij en ander lokaal lekkers.
Ode aan de verbondenheid
Heel de buurt is op een of andere manier bij de traditie betrokken. Maanden van tevoren wordt er gestart met de voorbereiding en ook op de dag zelf steken heel wat lokale verenigingen en jeugdbewegingen mee de handen uit de mouwen. Ook de kinderen van de lagere school uit de buurt doen mee. De leerlingen van het zesde leerjaar krijgen een zakcentje en mogen meebieden. De andere kinderen komen ’s middags langs om hier hun boterhammetjes op te eten. Thuis is er toch niemand, iedereen zit in de zaal. De verbondenheid is groot.
De viering van Sint-Antonius zit tjokvol rituelen. Zo start de veiling niet zonder de obligate borrel voor de roeper en zijn helpers vijf minuten voor aanvang. Een heilige voorwaarde die van generatie op generatie aan de toog wordt doorgegeven. Gezellig nakaarten – ook letterlijk – na de veiling is een ander ritueel. Natuurlijk hoort daar een royaal bordje salami bij. Sharing dishes, daar deden ze hier al aan lang voor de term uitgevonden was.
Erkenning die deugd doet
De opbrengst uit de verkoop van de offergaven bedroeg ruim 4000 euro. Die wordt dit jaar voor het eerst niet geschonken aan de kerk, want die is inmiddels gesloten voor erediensten. Wel naar de lagere school om de steeds hogere kosten te helpen dragen, zoals het busvervoer van de leerlingen naar het zwembad en bij schooluitstappen. Ook een eeuwenoude traditie moet mee met zijn tijd.
Dat de Sint-Antoniusviering begin 2023 erkend werd als Vlaams immaterieel cultureel erfgoed maakt de buurtbewoners trots. Al zouden ze ook zonder deze mooie erkenning de traditie levend houden. Theo Van Mierlo: “Het mooiste voor ons blijft de waardering en de gulle aanwezigheid van de mensen. Iedereen samen, daarvoor doen we het.”
Sint-Antoniusviering in Hoksent (Hechtel-Eksel)
In Hoksent, een gehucht van Hechtel-Eksel, wordt Sint-Antonius ieder jaar gevierd in het weekend na 17 januari. Sint-Theuniskermis start op vrijdag met een wandeltocht. Het hoogtepunt van de viering is de dag nadien: de veiling van offergaven. Die gebeurt in open lucht midden in de velden, met een schitterend uitzicht op het weidse landschap. Zoals de traditie het wil, begint het feest om 9 uur met een eredienst in het eeuwenoud kapelletje. Oorspronkelijk was de 16e eeuwse kapel toegewijd aan Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën, later kwam daar de verering van Sint-Antonius bij. Van heinde en verre trokken boeren op bedevaart naar de Hoksenter kapel om hun vee voor onheil te behoeden.
Traditie in een traditie
De micro en versterker staan klaar voor roeper Fons Vanherck (79). Fons is hier geboren en getogen en van kleins af bij de viering betrokken. De veiling leiden doet hij al 40 jaar. Zelf heeft hij ook altijd vee gehouden. Tradities in ere houden vindt hij belangrijk. Dieren zijn zijn grote bekommernis. Ondertussen zijn er heel wat buurtbewoners toegestroomd. Ze staan er enthousiast bij, ondanks het vroege uur en de vrieskou, onder tenten of tussen bomen met een borreltje of dampende chocomelk in de hand. Het gekir en gekakel van de levende dieren doen de kinderen glimlachen. Fons begint met de verkoop van een halve varkenskop. Ook dat is traditie.
Mensen bieden tegen elkaar op dat het een lieve lust is. Vier bouletten, iemand? Zo goedkoop mogelijk vlees scoren is niet de bedoeling, wel een manier van samenzijn in leven houden. Al gauw is het laatste offer aan de beurt: het biggetje. Als het niet te koud is, laat Fons de big even tussen de kopers lopen. Maar vandaag vriest het stenen uit de grond en de big blijft warm en knus in zijn bakje vol met stro. De koper zal straks de big terugbrengen naar de boer waar het vetgemest wordt. Hij plant een barbecue in de zomer voor de ganse buurt.
Meer dan folklore
De opbrengst van de verkoop gaat naar het onderhoud van de kapel. Na de veiling trekt iedereen te voet naar het Buurthuis, waar er gesmuld wordt van boekweitkoek, een boterham met kipkap of andere familievriendelijke gerechten. Buiten waakt een houten standbeeld van Sint-Antonius over de lokale gemeenschap. Het is handgemaakt door een gepensioneerde postbode uit de buurt. Zondag om 14 uur sluit een zettersprijskamp het volksfeest af. De organisatie van de Sint-Theuniskermis ligt in handen van de vereniging Sint-Theunisvrienden, de Landelijke Gilden en de Kerkfabriek. Maar de hele buurt is betrokken. En de nieuwe generatie neemt mee het roer in handen. Het lijkt vanzelfsprekend wat hier allemaal gebeurt, maar dat is het niet. De muren van de kapel gloeien nog na van alle warmte.
Pelt
Gesprek door Anneleen Stollman met:
Contactgegevens:
011 648 266
Hechtel-Eksel
Gesprek door Anneleen Stollman met:
Contactgegevens:
0473 624 879
