De karabijnschuttersgilde van het H. Sacrament uit Geneiken bestaat zeker al sinds 1642. Vermoedelijk is ze zelfs ouder, van rond 1630. (1) Haar ontstaan is wellicht zoals gebruikelijk verbonden aan de schans die rond die tijd opgetrokken werd in Broekstraat. Qua activiteiten verschilt deze gilde niet erg van andere Limburgse schuttersgilden. (2) Toch is er iets waarin ze zeer bijzonder is, namelijk in het ‘(kermis)koningschieten’ en het daarbij inzetten van ‘kokkeliers’ – figuren die niet voorkomen in andere Limburgse schuttersgilden. Het koningschieten zou al in de 18de eeuw plaatsgevonden hebben, maar van de ‘kokkeliers’ weet niemand hoe oud dit ritueel is. Beide gebruiken zijn nu nog springlevend in dit kleine gehucht van Lummen en ze krijgen er zeer veel aandacht want zowat iedereen die er woont, wordt er bij betrokken. Nog opmerkelijk: het evenement van het koningschieten neemt 3 dagen in beslag!
Het (kermis)koningschieten gebeurt jaarlijks, op de eerste zondag na Pinksteren. Het is dan ook kermis in Geneiken, een gehucht dat traditie-getrouw een erg hechte gemeenschap vormt. De schuttersgilde telt anno 2022 zo’n 155 leden; de oudste is vooraan 90 en de jongste 25 jaar. De leden zijn vooral mannen, al zijn er sinds de laatste jaren ook enkele vrouwen (meestal weduwen van mannelijke leden). Vrijwel alle leden wonen in Geneiken, een aantal in Groenlaren (een aangrenzend gehucht dat bij de gilde van Geneiken behoort) en slechts enkele uitzonderingen wonen in een ander gehucht van Lummen, maar ze zijn wel van Geneiken afkomstig. De lokale dimensie is dus erg sterk in dit evenement.
Om 15u komen alle leden samen in de café Het Wit Paard. Ze verwelkomen er de koning van het vorige jaar die het koningsgewaad met de zilveren platen uit de 18e en 19e eeuw draagt. Er wordt gedronken en gezongen. Onder begeleiding van de “trommelier” (tamboer of trommelaar) en met de vlag van de gilde voorop begeven ze zich in een stoet naar het Gildenhuis (in de Sacramentstraat).
Voor het koningschieten mogen alle mannelijke leden zich kandidaat stellen (in 2022 deed een 50-tal dat). Het tijdstip waarop ze zich melden bepaalt de volgorde waarin er geschoten wordt. Deze volgorde wordt genoteerd op papier en elke kandidaat-koning wordt via een microfoon opgeroepen. Om 16u start de oude koning als eerste de wedstrijd, daarna schieten de kandidaten om beurt met een karabijn (long rifle van 6 mm). De houten vogel bevindt zich op 18 meter hoogte en is bevestigd aan een ijzeren stang. De schoten worden eerst op de linkervleugel gericht, daarna op de rechter, dan op de staart, vervolgens op de kop en tenslotte op de romp van de vogel. Wie het eerst de linkervleugel “afschiet”, ontvangt een fles wijn. Dat gebeurt ook voor diegene die de 2de vleugel doet afvallen. Hij die als laatste de romp doet vallen en daardoor het laatste stukje hout verwijdert, is koning. Dat is een hele eer! Hij mag bovendien 1 jaar lang gratis lid zijn van de gilde. Een schutter die 3x na elkaar koning wordt, wordt keizer – een nog grotere eer die bovendien 3 jaar lang gratis lidmaatschap betekent.
Familie, kennissen, vrienden, leden… volgen de wedstrijd zowel binnen als buiten. Kinderen komen mee, want het is ook kermis: er zijn allerlei attracties waarop ze zich kunnen amuseren. Hoe lang de schietwedstrijd duurt, is moeilijk te bepalen – het kan makkelijk 4 uur en langer zijn. Toch blijft iedereen geduldig en vol spanning wachten.
Is de winnaar gekend, dan volgt de overdracht van het gewaad. Terwijl de leden zingen, geeft de oude koning het door aan de nieuwe. Samen met alle leden,hun familie, vrienden en kennissen wordt er gegeten en gedronken. ’s Avonds feesten ze verder in café Het Wit Paard en wordt er bij het optreden van een orkest nog lang gedanst en gevierd. De nieuwe koning moet tegen dinsdagavond op zoek naar een koningin. Hij kiest meestal zijn vrouw of partner als hij die heeft. Is dat niet het geval, dan vraagt hij iemand naar keuze.
’s Anderendaags, op maandagochtend, is er om 10u een eucharistieviering in de kerk van Genebos (de parochie waarbij Geneiken en Groenlaren behoren). Traditiegetrouw zitten de mannen rechts en de vrouwen links. Na de mis gaan ze terug naar het gildehuis, waar ze in de voormiddag kaarten, ’s middags spek met eieren eten en ’s namiddags petanque spelen (vroeger werd er op een ludieke manier gevoetbald, voerden ze sketches op enz).
Op dinsdag (3de kermisdag) rond 13u is er een nieuwe samenkomst. De leden selecteren dan een boom in het bij het gildehuis gelegen bos. Ze brengen deze boom naar de tuin van het gildehuis, hangen hem vol snoep voor de kinderen en voegen er ook ballonnen met water en bloem aan toe. Ze planten de boom diep in de grond en tot op zo’n anderhalve meter hoogte besmeren ze de stam met een dikke laag siroop. Verder versieren ze het huis waar de koning woont met een plakkaat, slingers en ballonnen.
Om 18u30 verzamelen alle leden weer aan het gildehuis want dan is het tijd om de koning “uit te halen”. Dit wil zeggen: hem afhalen aan zijn woning. Het “uithalen”gebeurt weer in een stoet met de “trommelier” vooraan, daarnaast de man die de vlag van de gilde draagt, dan volgen de voorzitter, de ondervoorzitter, de 13 andere bestuursleden en de mannelijke leden. De vrouwen en de echtgenoten van de schutters komen als laatste in de rij; met hen lopen de kinderen mee. De oudere kinderen lopen voor de stoet uit om barricades op te stellen die de parade belemmeren. Als de koning en koningin naar buiten komen, vormen de leden een kring rond beiden, ze applaudisseren, zingen en roepen (“Leve onze koning!”).
De ‘kokkeliers’ zijn mannelijke leden (meestal 3 à 4) die uitgezocht werden door de nieuwe koning. Vroeger waren dit de meest recent toegetreden nieuwe leden. Tegenwoordig is het echter veel moeilijker om hiervoor kandidaten te vinden, ook al moet elk lid van de gilde minimum 1 keer ‘kokkelier’ zijn, want die rol is behoorlijk zwaar! Hun taak: de stoet begeleiden en ervoor zorgen dat alles verloopt zoals het moet. Dit wil zeggen: respect voor de volgorde in de stoet afdwingen, iedereen mooi doen volgen en in de rij houden en de eventuele opgetrokken barricades verwijderen zodat de koning en zijn gevolg ongehinderd de tocht kunnen verderzetten. Nog een belangrijke taak: de ‘kokkeliers’ moeten de koning en de koningin beschermen tegen mogelijke “aanvallen”. Om hun job te kunnen doen, maken zij gebruik van houten knuppels waaraan zwarte rubberenlinten bevestigd zijn. Daarmee slaan ze ongehoorzame leden en dwingen ze hen tot gehoorzaamheid. Hun gezicht is behoorlijk kwaadaardig geschminkt; ze dragen oude, gelapte en gescheurde kleren. Langs het traject komen mensen naar buiten om de stoet te begroeten. Sommigen gooien rauwe eieren naar de ‘kokkeliers’ of proberen gildeleden de stoet te doen verlaten door hen naar zich toe te lokken. Het is de bedoeling om de “kokkeliers” aan het werk te krijgen, te plagen en te treiteren. De schutters zelf proberen eveneens de “kokkeliers” op stang te jagen door uit de stoet te stappen, weg te lopen of de koningin te kidnappen.
Als de parade in haar geheel terug bij de gildezaal aankomt, verzamelt iedereen in een grote kring rond de “sneukboom” (de boom met snoep). De kinderen kijken vanop afstand vol spanning toe want de “kokkeliers” moeten nu de boom naar beneden halen en op de grond leggen. Dat vergt heel wat inspanning! Door hun fysiek getrek en gesleur worden de “kokkeliers” bedolven onder siroop, water en bloem – tot groot jolijt en geroep van de leden en de toeschouwers. Als de boom plat op de grond ligt, mogen de kinderen naar hartenlust snoep plukken en opeten.
Daarna gaan de mannen de gildezaal binnen waar de koffietafel traditiegetrouw gedekt is met 2 broodjes, 2 hardgekookte eieren en een stuk taart per persoon. Dit eten wordt besteld, geregeld en betaald door de koning (hij krijgt weliswaar als steun een klein bedrag van de gilde).
Na het eten trekt het hele gezelschap weer naar het café Het Wit Paard waar de koning bij aankomst een boeket bloemen van de caféhoudster ontvangt. Verder wordt er gedronken en gefeest tot laat in de nacht…Dan is Geneiken-kermis voorbij en wordt er uitgekeken naar de editie van het volgende jaar.
Het is duidelijk dat dit aloude gebruik van het (kermis)koningschieten van de Gilde van het H. Sacrament de gemeenschap van het kleine Geneiken en Groenlaren nog altijd beroert en bezighoudt. Al is het nog steeds vooral een feest voor mannen, toch helpen vrouwen mee en genieten zij zowel als de kinderen er stevig van. Er gebeurden “aanpassingen” door de jaren heen, zoals: minder mannen nemen er nog 2 à 3 dagen vrijaf voor, er worden minder barricades voor de stoet opgeworpen (redenen: vrij autoverkeer moet nu gegarandeerd blijven en er ligt minder bruikbare “rommel” rond de huizen), er wordt taart geserveerd bij de koffietafel, er worden minder rauwe eieren naar de “kokkeliers” gegooid, de stoet kan slechts één café bezoeken (vroeger waren er een 5-tal in Geneiken die alle bezocht werden), een houten vogel vervangt de zilveren, in de 18de eeuw kon het gildelid een volle aflaat verdienen als hij naast te communie gaan ook nog ging biechten(3), het toezicht van de veldwachter is niet meer noodzakelijk enz.
Het evenement vergt veel inzet en engagement. De leden doen het graag gratis als “zotte vrijwilligers” en zijn fier om dit gebeuren jaarlijks te kunnen herhalen. Het blijft immers een feest in deze gemeenschap waarnaar echt uitgekeken wordt omdat het tot een oud ritueel behoort en dat voor velen -vooral voor de schutters- nog een feest van broederschap betekent.
Wat een geweldig verhaal. Heb ervan genoten.